Διαφάνεια και αξιοκρατία στη Δημόσια Διοίκηση

Του Νίκου Ε. Σκουλά 
Ενεργού Πολίτη, 
τ. Υπουργού 

Στο προηγούμενο άρθρο, υποστήριξα την ανάγκη να επιλέγονται και να τοποθετούνται στην ανώτατη βαθμίδα της Δημόσιας Διοίκησης (Γενικοί Γραμματείς Υπουργείων, Γενικοί Διευθυντές, κ.λπ.), επαγγελματίες μάνατζερ, έντιμοι, έμπειροι και ικανοί. 

Αρκεί όμως αυτό; 

Προφανώς όχι. 

Σ’ αυτό, το 5ο και τελευταίο άρθρο της σειρά, θα ασχοληθώ με την ανάγκη να επανεξετάσουμε τη στάση και τις πρακτικές μας απέναντι στο κύριο σώμα της δημόσιας διοίκησης, των εκατοντάδων χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων τους οποίους έχουμε πια συνηθίσει να ψέγουμε για τη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και, αντί να εξυπηρετεί τον πολίτη που πληρώνει και τους μισθούς του, τον ταλαιπωρεί και τους βασανίζει. 

Είναι βέβαιο ότι υπάρχει και μια μερίδα δημοσίων υπαλλήλων, η οποία έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την έλλειψη εμπιστοσύνης του πολίτη προς το κράτος.

Υπάρχουν εκείνοι που μπήκαν στο δημόσιο, ρουσφετολογικά, από το παράθυρο και εκείνοι που, έχοντας βολευτεί, θεωρούν ότι έχουν μόνο δικαιώματα και καθόλου υποχρεώσεις. Αν, δίπλα τους κάποιος καλός υπάλληλος προσπαθεί περισσότερο, τον καταγγέλλουν ότι «χαλάει» την πιάτσα. Αυτή όμως είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι το πολιτικό σύστημα και οι συνδικαλιστικές ηγεσίες έχουν τεράστιες ευθύνες γιατί, εξέθρεψαν όλη αυτή την κατάσταση δημιουργώντας αντιλήψεις πελατειακών σχέσεων. Ένα πλήθος άξιων υπαλλήλων στους οποίους δεν γίνεται δίκαιη μεταχείριση, νοιώθουν απογοητευμένοι, παραγκωνισμένοι και αποκαρδιωμένοι. 

Για τη δημιουργία της αρνητικής εικόνας που κυριαρχεί για τους δημοσίους υπαλλήλους, συμβάλλουν, σε μεγάλο βαθμό, και οι απαξιωτικές δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών αλλά και αγανακτισμένων πολιτών που τους χαρακτηρίζουν, συλλήβδην, διεφθαρμένους, ανίκανους και τεμπέληδες. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει μεγάλο πλούτο σε ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο δεν αξιοποιεί ή δεν αξιοποιεί σωστά. Χρειαζόμαστε ένα οργανωμένο κράτος και μια δημόσια διοίκηση που στελεχώνεται από ικανούς, πρόθυμους, εκπαιδευμένους, έντιμους αλλά και ικανοποιημένους δημόσιους υπαλλήλους, με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη και τη βελτίωση της σχέσης του με το κράτος. Και θα ήταν εξωπραγματική η προσδοκία να πετύχουν οι όποιες μεταρρυθμίσεις χωρίς αποτελεσματική δημόσια διοίκηση, ικανή και πρόθυμη για δουλειά και δημιουργία. Δυστυχώς, οι προχειρότητες και αυτοσχεδιασμοί στη διαχείριση των σοβαρών αυτών προβλημάτων, οι αποσπασματικές ενέργειες, οι χωρίς σχέδιο παλινδρομήσεις και η εντύπωση ότι όλα αυτά χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για οριζόντια μέτρα διαθεσιμότητας που οδηγεί σε απολύσεις, χωρίς κριτήρια και πραγματική αξιολόγηση, δημιουργούν ένα κλίμα αστάθειας και αβεβαιότητας που δεν προσφέρει θετική προοπτική για αποτελεσματικές λύσεις. Κατά τη γνώμη μου, καμιά προσπάθεια εξυγίανσης, καμιά μεταρρύθμιση και κανένα μέτρο δεν μπορεί να πετύχει σε ένα τέτοιο κλίμα που επιδεινώνεται από την αναγκαία μείωση των, έστω, κακώς αποκτηθέντων προνομίων. Ζητούμενο λοιπόν είναι την ανάδειξη της θετικής πλευράς του ανθρώπινου δυναμικού στη δημόσια διοίκηση, η απόδοση του οφειλόμενου σεβασμού και της δέουσας αναγνώρισης στον ρόλο του και στα επιτεύγματά του, καθώς και η ενθάρρυνση, η έμπνευση και η παροχή ευκαιριών για καταξίωση. Επείγει λοιπόν η μεθοδική και οργανωμένη καθιέρωση ενός συστήματος διαχείρισης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού στη δημόσια διοίκηση που θα έχει ως στόχους • την εξασφάλιση της διαφάνειας και της αξιοκρατίας στην επιλογή και αξιολόγηση της απόδοσης των στελεχών με βάση αδιάβλητα αντικειμενικά κριτήρια, • την επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη των στελεχών και υπαλλήλων μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης προκειμένου να γίνονται παραγωγικότεροι και πιο ευτυχείς και • την προώθηση της ομαδικότητας, της συνέργειας και του συντονισμού των δράσεων στις λειτουργίες της διοίκησης, με στόχο την επίτευξη πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων. Η αναμόρφωση της Δημόσιας Διοίκησης, για να είναι πιστευτή και αποτελεσματική, πρέπει να κατοχυρώνει την εγκυρότητα και αξιοπιστία των στοιχείων που θα τη συνθέτουν: διαφάνεια, αξιοκρατία, έλεγχο, αξιολόγηση και επιβράβευση. Προτείνω λοιπόν την καθιέρωση της εξής διαδικασίας: 

1. Επιλογή Προσωπικού – Προσλήψεις: Αντικειμενικοποίηση των κριτηρίων των προσλήψεων, προσανατολισμού, και ένταξης. Για την ώρα, η καθιέρωση και κατοχύρωση στην πράξη της διαδικασίας ΑΣΕΠ είναι μια σημαντική κατάκτηση. Είναι η μόνη διαφανής, αντικειμενική και αξιόπιστη διαδικασία προσλήψεων που όμως βασίζεται σε τυπικά προσόντα που πιστοποιούν μόνο γνώσεις και, επομένως δεν επαρκεί.. Δυστυχώς, δεν έχουμε διαδικασία αναγνώρισης της εμπειρίας και προτέρων επιτευγμάτων. Αυτό συνήθως, όπου λειτουργεί, βασίζεται σε συνεντεύξεις και έλεγχο του ιστορικού της προηγούμενης διαδρομής των στελεχών και υπαλλήλων. Δυστυχώς επίσης, η αντικειμενικοποίηση αυτής της διαδικασίας είναι πολύ δύσκολη, με δεδομένη την καχυποψία των δημοσίων υπαλλήλων εξ αιτίας της παραβίασής της στο παρελθόν, με σκοπό την εξυπηρέτηση πελατειακών σχέσεων. Παρά ταύτα, η πρότερη εμπειρία είναι ένα πολύτιμο συνθετικό των προσόντων στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχουν καλές πρακτικές εφαρμογών αυτής της αντίληψης σε άλλες χώρες που, με πολλή δουλειά, μπορούμε να προσαρμόσουμε στη δική μας πραγματικότητα. Αντ’ αυτού όμως, όλα αυτά τα χρόνια που χάθηκαν, φαίνεται να προτιμούσαμε τις γρήγορες, εύκολες και πρόχειρες επεμβάσεις. Βασικό στοιχείο της επιτυχούς διαδικασίας πρόσληψης είναι η ύπαρξη Προγράμματος Υποδοχής, Προσανατολισμού, Ένταξης και Εκπαίδευσης πάνω στο αντικείμενο της κάθε θέσης εργασίας για να νιώσει άνετα και να γίνει σύντομα παραγωγικός ο υπάλληλος. 

2. Διαχείριση Ανθρώπινου Δυναμικού: Περιγραφή Θέσης Εργασίας, Μέτρα Απόδοσης, Αξιολόγηση. Βασικό στοιχείο είναι η Περιγραφή Θέσης Εργασίας που ορίζει τον σκοπό για τον οποίο υπάρχει, τα βασικά καθήκοντα, τις υπευθυνότητες και αρμοδιότητες του κατόχου καθώς και τη θέση της στην ιεραρχική δομή. Από την Περιγραφή Θέσης Εργασίας παράγεται σχεδόν αυτόματα και το Οργανόγραμμα ενός Τμήματος, Διεύθυνσης ή ενός ολόκληρου Υπουργείου, Περιφέρειας ή Οργανισμού. Από τις συγκεκριμένες υπευθυνότητες, ορίζονται συγκεκριμένοι στόχοι και Μέτρα Απόδοσης, ποσοτικά και ποιοτικά που δεσμεύουν αμοιβαία εργαζόμενο και διοίκηση. Στον καθορισμό των μέτρων απόδοσης πρέπει να συμμετέχει και ο ίδιος ο εργαζόμενος. Η χρήση συστήματος Μέτρων Απόδοσης καθιστά εφικτή την Αξιολόγηση Αποτελεσμάτων κατά την οποία γίνεται σύγκριση των επιτευγμάτων του εργαζομένου με τους προκαθορισμένους στόχους για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι Αμοιβές και Προαγωγές λογικά συνδέονται με την απόδοση. Διαφορετικά, η συχνή επίκληση του όρου «Πριμ παραγωγικότητας» όχι μόνο δεν πείθει αλλά προκαλεί τη θυμηδία. (Η ως τώρα χρήση του συστήματος της συμπλήρωσης «Φύλλου Ποιότητος» χωρίς αντικειμενική μέτρηση αποτελεσμάτων – ποσοτικών και ποιοτικών – είναι μια παρωδία της έννοιας «Αξιοκρατία» που εκθέτει το κράτος και πρέπει να καταργηθεί) 

3. Ανάπτυξη Στελεχών, Επαγγελματική και Προσωπική: Εκπαίδευση, Κατάρτιση, Επιμόρφωση, δια Βίου Μάθηση σε σύνδεση με τις εθνικές προτεραιότητες και τις ανάγκες της οικονομικής ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας και της εξυπηρέτησης του πολίτη. 

4. Ομαδικότητα και Συνέργια ως αξίες και πρακτικές που θα ενθαρρύνονται και θα επιβραβεύονται, πρέπει να διατρέχουν οριζόντια όλες τις δράσεις. Αυτό προϋποθέτει αλλαγή κουλτούρας και ειδική εκπαίδευση. 

Η όλη διαδικασία την οποία σημειολογικά μόνον ανέφερα, πρέπει να συνδυαστεί με μια εκστρατεία που θα αποβλέπει στην αλλαγή Κουλτούρας σε συνδυασμό με την εμπέδωση αισθήματος εκ μέρους των δημοσίων υπαλλήλων ότι τους γίνεται δίκαιη μεταχείριση. Τα πέντε αυτά άρθρα, αποτελούν τη συμβολή μου στον απολύτως αναγκαίο εθνικό διάλογο για την αντιμετώπιση και υπέρβαση της, χωρίς προηγούμενο, οικονομικής, κοινωνικής και, κυρίως αξιακής κρίσης που μας πλήττει. Από τα μέχρι τούδε σχόλια φίλων με τους οποίους διαδρώ, συνάγω ότι, κατά κύριο λόγο, συμφωνούμε τόσο στις διαπιστώσεις όσο και στις προτάσεις. 

Δεν αρκεί όμως αυτό. Αν, πράγματι συμφωνούμε, οφείλουμε να αρχίσουμε ΝΑ ΔΡΟΥΜΕ ΩΣ ΕΝΕΡΓΟΙ ΚΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ. 

Αλλιώς, θα συνεχίσουμε να μεμψιμοιρούμε, επαναλαμβάνοντας τα ίδια πράγματα, υπό μορφή εκτόνωσης, για πολλά ακόμα χρόνια. Και η κρίση των παιδιών και των εγγονιών μας θα είναι, δικαίως, πολύ αυστηρή.